Bütün iş yerleri, işveren ve çalışanlarla ilgili…
Avrupa ve dünyada, hiç de övünemeyeceğimiz birinciliklerimiz, üçüncülüklerimiz var.
Her gün ortalama 5-6 işçimiz çocuklarını öksüz ve yetim bırakıyor, onlarcası engelli hale geliyor, ocaklarına düşen ateşle, kalan ömürlerinde dramatik bir hayata mahkûm oluyorlar. Milli servet ve iş kayıpları konunun bir başka yönü. Göğsümüz kabarmıyor, yüzümüz ağarmıyor, başımız önüne düşüyor bu tablolara bakınca…
Bizim de görev aldığımız, İngiltere’deki çalışmalara katıldığımız AB Projesi kapsamında (İSGİP 2010-2012), iş kazalarını önleme, risk değerlendirmesi, acil eylem planları, işveren ve işçi psikolojisi hakkında çeşitli bilgiler, felsefi bir zemin ve mantık matrisi içinde aktarıldı. 100 iş yerimiz örnek model haline getirildi. 2012 yılında, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Kanunu ihdas edildi.
On yılı aşkın süre içinde, Devletin konuya özel bir önem atfettiğini gösteren somut, ciddi ve önemli reformlar yapıldı. Kanun ve yönetmelikler tekâmül, yeni birim ve kurumlar teşekkül etti. Müfettiş, uzman, işyeri sağlık personeli ve eğitim sahasında istihdam alanları açıldı. Tabii olarak iyi yönde bir sonuç bekleniyor. Ama maalesef, istatistikler böyle bir sonuç alındığını henüz göstermiyor.
Peki, neden böyle? Nerede hata yapıyoruz? Beklenen başarı niçin gelmiyor?
Prensip sahibi iş yerlerini tenzih ederek bir öz eleştiri yapalım. Konuya eğitim, uygulama ve denetleme bileşenleri üzerinden analitik yaklaşalım…
İçinde kitle eğitimi olan her alanda görebildiğimiz problemler, İSG alanında da mevcut. Eğitim kurgumuz istenilen insanı inşa etmiyor. Davranış kazandırmıyor. Eğitim bilgileri çoğunlukla kâğıtta kalıyor. Bir bilince, kültüre, iç refleksine dönüşmüyor. Bu tablo, işveren, işçi ve uzman adaylarına verilen eğitimlerin, yeterince başarılı olmadığını düşündürüyor.
Eğitim başarısızlığını, iş yeri uygulamaları ve bunu tavizsiz kontrollerle disipline edecek olan denetim süreci takip ediyor. İSG sorumluluğunu birinci derecede taşıyan işverenin ve uygulayıcı aktörü olan işçilerin kurallara uymada isteksizliği söz konusu bile olmamalı, ama maalesef oluyor…
Misal; en fazla can kaybımız inşaat sektöründedir. Bir bakıyorsunuz, şantiyedeki bütün işçiler baret, yelek, vs. donanımlarını giymişler. Anlıyorsunuz ki bir denetim geçiriyorlar. Sonra, yine sıfır tedbir… Demek ki her an denetlenme endişesi ve bununla disipline olunması söz konusu değil. İşveren ve çalışanlar, mevzuatı ihlalden korkmuyor, nasıl olsa bir şey olmaz rahatlığı var.
İç/öz denetimi sağlayacak İSG bilinci ve dış denetimi sağlayacak kontroller böyle olunca, bazı iş yerlerindeki yansıması; mümkünse yapmamak, mecbur kalınırsa zevahiri kurtarmak, yapıyormuş gibi görünmek şeklinde… Vicdan ve ahlâk seddini aşmak, kitaba uymak yerine, kitabına uydurmak…
Netice… Can kayıpları azalmıyor, meslek hastalıkları, iş kayıpları, sosyal ve psikolojik travmalar devam ediyor.
Bu tablo okumasından sonra, çözüme dair birkaç fikir arz etme cüretinde bulunursak;
- 1.Eğitimler, genellikle unutmaya müsait bilgi yüklemeleri şeklinde. Akılda kalıcılığı, bilinç ve davranışa dönüşmesi için hayattan kesitler eşliğinde sunulmalı. İhmaller, ihlaller ve sonucunda ortaya çıkan gerçek dram tabloları paylaşılmalı. Eğitim içeriği, ölçme-değerlendirme yöntemleri, pedagojik ve yaş/eğitim seviyesine göre andragojik açıdan revize edilmelidir.
- Denetimler, uygulama başarısı için kesinlikle habersiz ve tavizsiz şekilde yapılmalı, işverenin ve işçilerin yasayı harfiyen ve toleranssız uygulaması sağlanmalıdır.
- İş yerlerinde 365 gün 7/24 denetimin yolunu açmak için, fahri trafik müfettişliğine benzer bir fahri iş sağlığı ve güvenliği müfettişliği müessesesinin kurulması isabetli olacaktır.
- İş yeri uzman ve sağlık personelinin işverene bağlı olması, aralarında doğan patron-çalışan ilişkisi nedeniyle görev zafiyetine neden olabilmektedir. Uzmanların İSG Genel Müdürlüğünce atanması, daha fonksiyonel bir sistem tesis edecektir. Aynı husus maden daimi nezaretçileri için de geçerlidir.
- Prof. Dr. Kaan Erarslan
